Bejaard en seks?

Na  hun pensioen gaan bejaarden tegenwoordig nog verschillende goede jaren tegemoet. Dat heeft onder meer te maken met de toename  van de levensverwachting.Veroudering brengt diverse fysieke, psychologische en psychosociale wijzigingen mee. Het is belangrijk om die wijzigingen te  kennen, indien we rekening willen houden met de aanpassingen  en het welzijn van bejaarden en specifieke ingrepen willen doen  bij deze populatie. De factoren  die bijdragen tot  het welzijn van de bejaarde omvatten  onder meer de kwaliteit van zijn/haar relatie en het seksleven. In meerdere studies is inderdaad aangetoond  dat de tevredenheid  van bejaarden over hun relatie samenhangt met hun lichamelijke en geestelijke gezondheid en zelfs met hun algemene tevredenheid  over het leven. Omgekeerd zijn relatieproblemen  een bron van onrust en depressie bij die gepensioneerden. Overigens blijkt uit die studies dat bejaarden die seksuele betrekkingen blijven hebben, daarin een  belangrijke bron van extra genot  vinden, wat hen helpt om zich lichamelijk en geestelijk goed te  blijven voelen en indirect bijdraagt tot  een vermindering van allerlei fysieke en mentale problemen.

Fysiek verval?

In de geseksualiseerde maatschappij van vandaag worden we voortdurend geconfronteerd met lichamen in een erotische context. Die lichamen zijn strak, mooi en jong. Ouderen – een steeds grotere bevolkingsgroep – en hun seksualiteit lijken nauwelijks te bestaan in de visuele cultuur. Zodra ze toch worden getoond, overwegen negatieve attitudes. De seksuele verlangens en ervaringen van ouderen lijken vies, wansmakelijk, lachwekkend, kortom, taboe. Sluwe marketeers brengen producten aan de man die de illusie van jeugdigheid in stand moeten houden. De vraag wat het nu feitelijk betekent om oud te zijn, wordt zelden gesteld, laat staan de vraag naar de invulling van de seksualiteit van ouderen.

Het cliché wil dat ouderdom synoniem is met fysiek verval, wat ook de aftakeling zou impliceren van de seksuele drift en mogelijkheden. Mannen worden aangespoord om met behulp van Viagra hun viriliteit in stand te houden, alsof de erectie de maatstaf vormt voor het welbevinden. Vrouwen worden seksueel onzichtbaar na de menopauze en zouden genoegen moeten nemen met die nieuwe positie.

In de westerse cultuur zijn negatieve attitudes ten opzichte van de seksualiteit van ouderen alom tegenwoordig. Denk bijvoorbeeld aan moppentapperij over potentieproblemen of spottende spreekwoorden en gezegden, zoals ‘oude bokken lusten jonge blaadjes’ en (in Vlaanderen)‘de oude schuur staat in brand’. Waar komt de idee vandaan dat lust en passie enkel voor de jeugd gepermitteerd is? Waarom laten ouderen, die uit ervaring beter weten, zich indoctrineren door de norm van gematigdheid, die als vanzelf met de jaren zou komen?

Veroudering en seks?

Op seksuele gevoelens staat geen leeftijd.  Als je wat ouder wordt, waarom zou je dan geen zin meer hebben in seks. Integendeel : de kinderen zijn het huis uit en je hoeft je geen zorgen meer te maken over een eventuele zwangerschap, wat er net voor zorgt dat je meer kan genieten van seks dan vroeger.

De invloed van lichamelijke veroudering op seksualiteit wordt vaak overdreven. Seksuele problemen zijn niet zozeer met ouderdom verbonden als wel met ziektebeelden en medische behandelingen. In de regel komt de ouderdom niet met seksuele gebreken.

Met het ouder worden treden er in het zenuwstelsel. het bloedvatenstelsel en de het hormonaal stelsel veranderingen op die een invloed kunnen heb­ben op de manier waarop seksualiteit wordt  uitgedrukt. Bij  de  vrouw kan de menopauze ongemak of  zelfs pijn veroorzaken  bij seksuele betrekkingen. Bij  de ouder wordende man kan een daling van het testosteron  (andro­ pauze) gevolgen hebben voor het seksleven. De kennis op dit domein blijft voorlopig beperkt. Specifieke  behan­delingsmogelijkheden om de seksuele gezondheid van ouderen te verbeteren berusten op seksuologische interven­ ties op psychologisch en somatisch vlak, die in  de toekomst wellicht ver­ der zullen worden ontwikkeld. Toch geven momenteel steeds meer bejaar­den blijk van een seksuele gezondheid, al staat die dan op een laag pitje.  Dat laatste geldt vooral als mensen in een gemeenschap leven, zoals in een tehuis.

Zonder te  vervallen in  overdreven jeugdcultus, d.w.z.  het "tot elke prijs jong willen blijven", is het zeker zo dat het behoud van de mogelijkheid om bloeiende seksuele betrekkingen   te hebben voor de ouder wordende mens waardevol  blijft. Dit kan echter alleen als er geen endocriene, vasculaire, neu­rologische of psychiatrische patholo­gie aanwezig  is die seksuele gevolgen heeft. Daarentegen  lijkt de levenskwaliteit van de ouder wordende mens, tenminste  op   psychologisch    vlak nauw verbonden met onder meer een bloeiende seksualiteit.
Dat blijkt  uit diverse recente werken: zo wordt in onderzoek over de impact van het huwelijksparcours op  de  levensduur geopperd dat "...mannen  langer leven naarmate ze langer getrouwd  zijn ge­weest". Toch moet er ongetwijfeld nog met andere factoren dan de seksuele betrekkingen rekening worden gehou­den, temeer omdat "...op jonge leeftijd weduwe worden gunstiger lijkt voor de vrouw". 

Seksualiteit als communicatie

Onderzoekers leggen de nadruk op het verband tussen seks, geluk en gezondheid.  In een steekproef van 238 getrouwde 65- plussers kwam tot uiting dat :"...een bloeiend seksleven bij mensen van 65 jaar en ouder zou kunnen bijdragen tot het evenwicht  en de goede gezond­ heid van dit groeiende bevolkingssegment...".   Seksualiteit  bij bejaarden  levert  20% meer gelukkige mensen op. Van de personen die geen enkele sek­suele activiteit gedurende de laatste twaalf maanden aangaven, verklaarde slechts 40% zich  over het algemeen gelukkig te voelen  in het leven. Van de personen  die meer dan een keer per maand seksuele betrekkingen hebben, verklaarde  bijna 60% gelukkig te zijn  in het leven.

Menopauze?

Bij de menopauze stoppen de eierstokken met oestrogeen en progesteron aan te maken.  De menstruele cyclus wordt onregelmatig en na een aantal jaren valt die volledig weg. Sommige vrouwen komen al vanaf hun 40ste in de menopauze, anderen pas bij 60 maar de meeste vrouwen belanden in de menopauze tussen 48 en 55 jaar. Het tijdstip van de laatste maandstonden, meestal op de leeftijd van 50 à 51 jaar, is de menopauze. Omdat de vrouw op het moment zelf niet kan weten dat ze voor het laatst ongesteld wordt, wordt de diagnose menopauze pas minstens 1 jaar na de laatste menstruatie gesteld.   In die periode krijgen ze  veel last van verschillende klachten zoals plotse opstoten van warmte (de zogenaamde vapeurs), zweten, slaapstoornissen, prikkelbaarheid, humeurigheid, wazige gedachten, benen niet kunnen stilhouden, enz. maar ook verminderde zin in seks en soms pijn bij het vrijen omwille van vaginale droogte. De klachten versterken elkaar meestal.  s'Nachts zweten en liggen woelen versterkt het niet kunnen slapen. Daardoor komt er meer stress, slecht humeur en gaat men nog slechter slapen.   Daar komt de psychologische druk bij te beseffen dat men nu definitief aan het einde van de vruchtbare periode is gekomen, hoewel de kinderwens van de meesten al veel vroeger is gestopt.     Aan de menopauze is niet veel te doen. De klachten kunnen soms verholpen worden door medicatie waaronder hormoontherapie maar meestal raadt men dit af en geeft men de raad om het op een natuurlijke manier te verwerken.   Vrouwen die lange tijd de pil gebruikt hebben, zullen de menopauze vaak nog op een andere manier beleven. Gebruiksters van hormonale anticonceptie (de pil) krijgen elke maand een bloeding in de week tussen het stoppen met de ene strip en het beginnen met de andere (de stopweek). Anders dan vaak wordt gedacht is dat geen menstruatie maar een dervingsbloeding, die kunstmatig wordt uitgelokt door de toegediende hormonen. Maar daardoor wordt de overgang gemaskeerd. Met hormonale anticonceptie houd je de menopauze niet tegen. Dat lijkt alleen maar zo. Wel worden typische overgangsklachten, zoals opvliegers en vaginale droogte, gedeeltelijk verdoezeld door de ingenomen hormonen.

Bij pilgebruik kunnen tijdens de pilvrije week menopauzeklachten optreden, dan is waarschijnlijk de perimenopauze begonnen. Er wordt dan meestal aangeraden over te schakelen op een laaggedoseerde anticonceptiepil. Er zou, indien men ouder is dan 50, kunnen gestopt worden met de pil om te kijken of men in de menopauze is; blijven de maandstonden uit (! 12 maanden-regel toepassen) na het stoppen met de pil, dan is men in de menopauze. Komen er nog maandstonden, dan is men nog niet in de menopauze en blijft de kans op zwangerschap bestaan. Om een volledige bescherming tegen zwangerschap te hebben, zou men de pil moeten nemen tot 56 jaar (leeftijd van de oudste [spontaan] zwangere vrouw).

Tijdens de menopauze hebben de meeste vrouwen een verminderde seksuele lust. Dat komt vooral door de veranderende hormonenhuishouding maar ook de talrijke klachten die met menopauze gepaard gaan zoals opvliegers, koud-warm gevoel, slapeloosheid, enz.

In deze situatie moeten uiteraard niet alleen de seksuele problemen maar de hele sfeer en beleving van de menopauze aangepakt worden. Het is belangrijk terug een emotioneel en psychisch evenwicht te vinden, te ontstressen en binnen de relatie veel geduld met elkaar te hebben, want ook mannen hebben het door verminderde seksuele prestaties (erectieproblemen) vaak moeilijk.

Over het algemeen blijkt wel (individuele verschillen zijn mogelijk) dat vrouwen na de menopauze juist een verhoogde seksueel libido hebben. Het feit dat er geen kans meer op zwangerschap is maar ook het wegvallen van de dempende invloed van hormonen in bijvoorbeeld de pil, maakt dat er vaak sprake is van een hoger libido. Bejaarden hebben ook veel meer vrije tijd door het wegvallen van het drukke beroepsleven wat maakt dat ze ook meer tijd hebben voor seks. Tenslotte is intimiteit van elke leeftijd dus ook oudere mensen hebben nog behoefte aan seksuele ervaringen en door het feit dat het allemaal niet meer zo erg moet en men er tijd voor heeft, kan men er ook veel meer van genieten.  Domper kunnen wel gezondheidsklachten zijn, die tot een verminderd libido kunnen leiden.

Het kan ook zijn dat de vrouw ongelukkig is met hoe het lichaam verandert, waardoor de zin in seks afneemt.  Het vrouwelijk lichaam heeft ook meer tijd nodig om seksueel op te warmen. Maar men moet er zich zeker niet bij neerleggen dat men een seksloos leven moet hebben bij de menopauze.

Andropauze (soms ook wel penopauze genoemd)

Andropauze ontstaat door de, meestal geleidelijke, afname van de concentratie van mannelijke hormonen in het bloed en veroorzaakt een syndroom (PADAM) bestaande uit algemene en meer specifieke klachten en verschijnselen, zoals verminderde vitaliteit en spierkracht, ongunstige veranderingen in het humeur en het karakter, slaapstoornissen en verminderd concentratievermogen. Meer specifieke klachten zijn opstuivingen (hot flushes) en seksuele disfunctie die zich uit in erectiezwakte, te kortdurende erectie, verminderde libido, veranderd ejaculatiepatroon, geringer orgasmegevoel en kleiner ejaculaatvolume.

'Andropauze' is eigenlijk een foute benaming. 'Andros' staat voor man, en 'pauze' voor een stopzetting, maar de mannelijkheid  wordt natuurlijk niet stopgezet. De andropauze komt neer op een vermindering van de aanmaak van het mannelijke hormoon testosteron. Sowieso vermindert die aanmaak bij elke man, maar bij sommigen gebeurt de daling heel snel. Als er dan nog eens specifieke symptomen bij komen kijken, is er sprake van een andropauze.

Het woord is afgeleid van de menopauze, maar de andropauze en de menopauze zijn compleet verschillend. Bij een vrouw daalt de aanmaak van het vrouwelijke hormoon oestrogeen drastisch op korte tijd, en er vindt zelfs helemaal geen eisprong meer plaats. Bij de man verloopt de daling van de aanmaak van testosteron veel trager. Hij verliest maar een procent mannelijke hormonen per jaar, over een periode van ongeveer 50 jaar om precies te zijn. Na 50 jaar is hij de helft van zijn hormoonhuishouding kwijt. Niet alle mannen hoeven de andropauze te vrezen: het fenomeen komt maar bij twintig procent van de 60-jarigen en bij ongeveer de helft van de 70-jarigen voor.

Hoe kan je die andropauze herkennen? De meest courante symptomen zijn: een slecht humeur, een slechte nachtrust, vermoeidheid, overmatig zweten, verminderde spierkracht, overgewicht, lusteloosheid, vergeetachtigheid, enzovoort. Daarnaast krijgt hij ook te maken met symptomen waar hij zich voor kan schamen, zoals verminderde beharing, een verminderd libido en erectieproblemen.

De andropauze start al rond het 40ste levensjaar van de man, maar omdat de hormoonafname zo traag gebeurt, komen de symptomen pas later naar de oppervlakte. Bovendien zijn deze verschijnselen niet specifiek voor de andropauze; ze kunnen ook heel andere oorzaken hebben, zoals psychische problemen, hart- en vaatziekten of zelfs suikerziekte.
 

Seksuele scripts?

De seksualiteit van ouderen in een langdurige relatie kan bijvoorbeeld wel verstoord raken doordat een van de partners de rol van zorgverlener op zich moet nemen. Verder beschikken rusthuizen vaak niet over beleid op dit vlak. Naast het gebrek aan privacy vormt het grootste obstakel het ‘seksuele script’ dat zorgverleners aanhangen, oftewel aangeleerde en cultureel bepaalde voorschriften. Zo vinden we nog steeds dat seksualiteit bij jeugdigheid hoort, ondanks de opkomst van beelden in de populaire media die dit stereotype proberen bij te stellen. Het gevoel van ouder worden is inderdaad  een psychologische  indruk die geen verband houdt met de leef­tijd. Die indruk  heeft een uitwendige

Maar niet alleen de beeldvorming speelt een rol, ook de leeftijd zelf speelt mee. "Bij ouder worden hoort een veranderend lichaam. Het lijf werkt trager, mensen worden minder snel opgewonden. Ouderen die eerst alleen geliefden waren, moeten nu soms voor elkaar zorgen. Dat kan seks van ondergeschikt belang maken. Dat in combinatie met de beeldvorming maakt dat ouderen zelf ook gaan geloven dat seks niet meer voor hen is weggelegd.  Zelfs bij veel hulpverleners in verzorgingshuizen leeft het beeld dat seks alleen voor jonge mensen is. Of dat het niet meer hoort als je zorg nodig hebt. Het is hoog nodig dat instellingen daarmee in hun beleid rekening houden, want er is samenhang tussen seksualiteit en kwaliteit van leven.  De seksualiteit   bij bejaarden  is duidelijk afgezwakt, om diverse redenen : fysiologische  aspecten, met  pro­gressieve achteruitgang van  de seksuele  kenmerken en geslachtsorganen  naarmate men  ouder wordt;
het idee of het vooroordeel waar­ door mensen aannemen dat seks vanaf een bepaalde  leeftijd pijnlijk, beschamend  of pervers wordt.

Toch kunnen ook zieke ouderen veel troost halen uit seks. Het kan mensen dichter bij elkaar brengen. We moeten beseffen dat iedereen recht heeft op seks.

De meeste ouderen doen immers  aan seks en zijn tevreden over hun seksuele relatie. Met het klimmen der jaren hebben senioren wel vaker seksuele klachten. Ze hebben minder zin in seks, last van erectieproblemen of een droge vagina. Tegelijk zijn er ouderen die seks met de jaren beter vinden worden. Ze weten wat ze willen en zijn beter op elkaar ingespeeld.

Seksleven verandert

Veel mensen geven aan dat hun seksleven verandert als ze ouder worden. Hoe komt dat? Eerder moe? Misschien een open deur maar wel een feit: oudere mensen zijn sneller vermoeid. Dat is één van de redenen waarom veel senioren het liefst in de loop van de ochtend vrijen, als ze fit zijn.  Hormonen?  Mannen en vrouwen hebben vanaf een jaar of vijftig te maken met lichamelijke veranderingen. Dit heeft invloed op seksualiteit. Minder zin in seks, meer tijd nodig om opgewonden te raken, meer behoefte aan knuffelen en minder aan een orgasme. Het zijn veelvoorkomende veranderingen.

Medicijnen zijn ook bekende spelbrekers. Sommige medicijnen beïnvloeden de zin in seks, anderen kunnen bijvoorbeeld erectieproblemen veroorzaken of een droge vagina tot gevolg hebben. Ingrijpende gebeurtenissen? Vroeg of laat krijgen we bijna allemaal te maken met ingrijpende gebeurtenissen. Het verlies van een partner, kinderen die
het huis uit gaan, een nieuwe verliefdheid, een verhuizing, een zieke partner, meer vrije tijd na pensionering... Al deze veranderingen kunnen ook van invloed zijn op seksualiteit.

Ziekte of handicap? Senioren hebben vaker te maken met een handicap of chronische ziekte. Wanneer daar sprake van is, kan dat de seksualiteit belemmeren. Vrijen kan pijnlijk zijn of te vermoeiend. Het lichaam reageert niet meer op seksuele prikkels. Het orgasme voelt minder sterk of lukt niet meer. Ook indirect werkt een ziekte of handicap door. Door pijn, stijfheid, vermoeidheid of incontinentie kan de behoefte aan seks verdwijnen. De behoefte aan intimiteit wordt meestal juist groter.

Verschil in verlangen

Als de één meer behoefte heeft aan seks dan de ander, kan dat op den duur een probleem worden. De eerste stap is samen nagaan wat de oorzaak kan zijn. Vaak speelt mee dat het vrijen in de loop der jaren in een sleur is beland. Het duurt langer om opgewonden te raken. Op zoek gaan naar nieuwe manier van vrijen kan helpen. Soms speelt angst een rol: angst voor pijn bij het vrijen of angst om geen erectie te krijgen of te behouden. Komt u er samen niet uit, schroom dan niet om hulp te vragen aan een arts of seksuologisch hulpverlener.

Eenzaamheid

Ouderen die alleen komen te staan voelen zich vaak eenzaam. Meestal wordt vooral de intimiteit en warmte van een partner gemist, niet zozeer het seksuele contact. Sommige ouderen willen wel weer een nieuwe partner ontmoeten, anderen hebben meer behoefte aan ‘gewoon’ contact met mensen. Soms komt een nieuwe partner of contact voort uit buurtactiviteiten of een feestje. In veel gemeentes worden ook activiteiten voor ouderen georganiseerd. Op internet zijn websites voor senioren die op zoek zijn naar nieuwe activiteiten of contacten. Ook zijn er speciale datingsites voor senioren.

Seks in een rust en verzorgingstehuis

Agoge Eva Bossuyt onderzocht in het kader van haar eindverhandeling in opdracht van Sensoa op welke manier intermediairs in rust- en verzorgingstehuizen (RVT’s) omgaan met seksuele behoeften van de bewoners. Uit het onderzoek blijkt dat bewoners nog veel plezier beleven aan hun seksuele contacten maar dat er bij de intermediairs nog veel taboes en vooroordelen leven. RVT’s hanteren nog al te vaak de visie dat hun bewoners alles, gaande van hun sociale contacten, de zeggenschap over hun financiën, hun capaciteiten, tot uiteindelijk het leven, verliezen. En dus ook hun seksuele behoeften. De respondenten uit het onderzoek verklaarden het gevoel te hebben dat ze moeten ingrijpen wanneer ze met seksualiteit geconfronteerd worden omdat ze denken dat de bewoners daar zelf niet competent genoeg voor zijn. Het zogenaamde begrip ‘
incesttaboe’ is een andere verklaring waarom sommige intermediairs vlug ingrijpen. Het incesttaboe houdt in dat de kinderen van seksueel actieve koppels zich niet kunnen of willen voorstellen dat hun ouders seksuele betrekkingen hebben. De intermediairs denken bij de seksuele contacten van bewoners aan hun eigen ouders en zijn daardoor vlugger geneigd om die seksualiteit te verbieden. Een bijkomend probleem is dat vele intermediairs een zeer strikte definitie hanteren van wat seks hebben nu juist inhoudt. Door de enge betekenis worden senioren al snel in een aseksueel stereotype geduwd. Andere mogelijke belemmerende factoren zijn de familie, de infrastructuur van het RVT, de typische roddel cultuur en het gebrek aan een beleidsvisie over seksualiteit. Door dit gebrek moeten intermediairs beroep doen op hun eigen referentiekader en handelen naar eigen normen en waarden. Er zijn ook intermediairs die wel openstaan voor de seksuele behoeften van de bejaarden. Zij zien de bewoners als personen met capaciteiten en willen de bewoners hun gang laten gaan. Zij willen dan ook alles in het werk stellen om hen een volwaardig seksueel leven te laten uitbouwen.

De meerderheid van de rusthuisbewoners zijn alleenstaande vrouwen. 'Maar het gebeurt zeker dat er koppeltjes gevormd worden. Het is normaal. Je leert nieuwe mensen kennen. En ja, de behoefte blijft. Of de seksuele daad er aan te pas komt, is nog iets anders. Dikwijls zijn de lichamelijke mogelijkheden daarvoor te beperkt geworden', zegt Eva Bossuyt. 'Maar ik heb in een rusthuis nog het huwelijk meegevierd van een koppeltje van meer dan 90 jaar oud. Ook hoogbejaarden kunnen smoorverliefd worden.'

Sommige familieleden wantrouwen nieuwe relaties omdat ze vrezen de eventuele erfenis te mislopen. Maar volgens Eva Bossuyt hebben de meeste families er geen moeite mee. Toch niet als de partners weduwen of weduwnaars zijn. Dan is het voor de verzorgenden ook best leuk om daarmee om te gaan.

Het wordt pas problematisch als bijvoorbeeld een dementerende persoon, van wie de partner nog thuis woont, een nieuwe relatie aangaat in het rusthuis. Dan is het meestal even schrikken voor de zorgverleners als die de 'verboden relatie' ontdekken. De zorgverleners voelen zich ongemakkelijk en zijn geneigd de dementerende verliefde te beschermen tegen zichzelf. Dat botst echter met de privacy waar iedere bewoner recht op heeft. En de wet verbiedt relaties nu eenmaal niet. In geen enkel rusthuisreglement is een artikel te vinden dat relaties verbiedt.

Echt gênant wordt het als het personeel de familie op de hoogte moet brengen van de 'verboden' relatie. Soms probeert men dan te overleggen hoe de verhouding kan worden gedwarsboomd. Volgens Eva Bossuyt moet het taboe rond seks in het rusthuis doorbroken worden. Er moet meer over gepraat worden. Rusthuizen moeten met elkaar en met hun personeel overleggen hoe ze omgaan met seks onder hun bewoners.
 

Lees hier de thesis.

Luc Schoenaers, directeur van RVT 'De Regenboog' in Zwijndrecht (279 bejaarden, 220 personeelsleden) erkent dat er een probleem is. «Uiteraard weten we uit ervaring dat sommige bejaarden er een actief seksleven op nahouden en we gaan geen vragen rond seks uit de weg, maar we anticiperen er toch niet op. Gemakshalve, dat geef ik toe, uit gebrek aan duidelijke beleidsrichtlijnen. Maar dat wil niet zeggen dat wij per de finitie negatief reageren op intieme contacten. Al moet er toch waakzaamheid zijn. Een rusthuis blijft een semipublieke plek waar bezoek komt, waar verzorgers de kamers binnen en buiten lopen, enz... Bovendien blijkt het verlangen van de betrokken bejaarden ook niet altijd wederzijds. Er zijn ook gevallen waarvan wij vinden dat die echt besproken moeten worden met de familie. Neem nu een demente bejaarde die eigenlijk nog een vrouw heeft buiten het rusthuis maar een relatie is aangegaan met een
medebewoonster. Zijn vrouw bezoekt hem nog elke dag, maar hij herkent haar niet meer. Ondertussen beleeft hij wel een verse romance in het rusthuis. Moeilijk, hoor.»

Jan Van Velthoven, directeur zorgverlening van de RVT's 'De Kleine Kasteeltjes' in Tongeren en Brecht, bepleit een andere aanpak: «Onze basisfilosofie zorgt ervoor dat de seksualiteitsbeleving van de bejaarden nooit ter discussie kán staan. Onze instelling is geen reservaat dat 'les choses de la vie' hardnekkig tracht buiten te houden. Het is niet omdat men ouder wordt dat men afstand moet doen van zijn seksualiteit. En die komt -zoals iedereen weet - in vele vormen. Dat is zo buiten het rusthuis, dus dat moet niet anders zijn binnen het rusthuis. En we hebben respect. Als wij een kamer willen binnengaan, dan bellen we sowieso eerst aan en wachten we op een uitnodiging om binnen te komen. Als we per ongeluk een koppel betrappen, dan verontschuldigen we ons uitvoerig. Wij gaan er ook van uit dat onze bewoners door hun gevorderde leeftijd sowieso meer levenservaring en -wijsheid hebben dan iedereen die hen verzorgt. Jonge mensen die bejaarden gaan ordonneren wat wel of niet zou mogen: dat is de wereld op zijn kop. Dat iedereen daar maar eens over begint na te denken.» (HLN 20/11/2007)

Het nieuwe seksuele taboe in Nederland is de wens van ouderen om seksualiteit te ervaren. Dat vertelde de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Kim Putters op 4 september 2014 tijdens de Johannes Rutgers Lezing in Amsterdam. "In de tijd gezien lijkt het nieuwe taboe rond seksualiteit dat ouderen seks hebben", aldus Putters, die benadrukte dat Nederland in 2060 zo'n vijf miljoen mensen boven de 65 jaar telt. "Door het grotere aantal echtscheidingen is de wisseling van partner een steeds minder groot sociaal probleem. Dat beïnvloedt ook het seksueel gedrag van ouderen. Volgens Putters moet een ouderenomroep of de 50Plus-partij hier veel meer aandacht voor hebben. "Een krachtig pleidooi voor seksuele vrijheden in verpleeg- en verzorgingshuizen is geen overbodige luxe."
Putters ging in zijn toespraak in op ontwikkelingen die de kijk op seksualiteit in Nederland hebben bepaald en veranderen. Zo zei de SCP-directeur dat technologie en sociale media steeds meer bepalen hoe Nederlanders met seksualiteit omgaan. Het besef dat alles online kan komen te staan heeft er inmiddels al toe geleid dat mensen voorzichtiger zijn geworden. (http://www.nieuws.nl/)

In de Engelse krant The Guardian (21/08/2014) bleek dan weer dat seksueel overdraagbare aandoeningen enorm toegenomen zijn bij personen boven 60 jaar in Engeland vaak ook omwille van een gebrek aan seksuele opvoeding of communicatie. Ondanks de mythe dat ons seksleven eindigt op het eerste zicht van een grijze haar, genieten toch nog veel 60-plussers  van een gezond libido. Het probleem is dat weinigen bereid zijn om dat toe te geven. Maar er is een gevoelige stijging van  seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) bij oudere personen en daarom mogen we niet langer zwijgen over hun seksuele gezondheid.  "Er is een probleem dat wij allemaal hebben. Het is een taboe dat al  generaties leeft", zegt 67-jarige Roy uit Londen. "Als je praat over seks, dan ben je bestempeld als een vieze oude man of een pervert. Het zijn vooroordelen. "

De gepensioneerde ambtenaar geeft toe dat zijn seksuele lust in de loop van de jaren is afgenomen, maar hij geniet nog steeds van de intimiteit die seks geeft in een relatie. U kunt een goede seksuele relatie op elke leeftijd hebben, benadrukt hij.  Ondanks de realiteit van een seksueel actieve oudere bevolking, echter, blijkt dat er weinig aandacht wordt besteed aan bijkomende aspecten van seks, namelijk geslachtsziekten. Bewustmakingscampagnes over de gevaren van onbeschermde seks richten zich grotendeels op jongeren, terwijl de media nog steeds het stereotype beeld van ouderen als impotent en kuis of pervers voor ogen hebben.

Deze verwaarlozing door de maatschappij en de gezondheidszorg betekent dat seksueel overdraagbare infecties blijven stijgen bij oudere mensen. Cijfers van Volksgezondheid Engeland voor 2013 onthullen dat de  diagnoses van chlamydia, gonorroe, herpes en genitale wratten, in de leeftijdsgroep boven de 65 jaar, steeg met 8,2% ten opzichte van het voorgaande jaar - in totaal waren er 1.125 gevallen. Het aantal oudere mensen met HIV in het Verenigd Koninkrijk is ook groeiende.

Deze generatie van de 'babyboomers' werd seksueel actief op een moment dat de pil nog maar net begon op te komen. Stellen dachten alleen na  over het voorkomen van zwangerschap, niet dat er ook soa's voorkomen.  Men gebruikte een condoom om te beschermen tegen niet zwanger worden, maar stond er niet bij stil dat het eigenlijk vooral ook bedoeld is om geen geslachtsziekten op te lopen. Nu de angst voor ongewenste zwangerschap is verdwenen, gebruikt men geen anticonceptie meer. Doordat ouderen veel meer seksueel actief zijn, ook met wisselende partners, ten gevolge van scheiding of weduwe/weduwnaarschap, stijgen bijgevolg ook de risico's op SOA. Voor ouderen is er ook zekere schroom om nog naar condooms te gaan vragen in de apotheek, misschien wel om uitgelachen te worden. Ze weten soms ook niet hoe een condoom aan te doen. Sommige oudere mannen hebben erectieproblemen en zijn maar al te blij dat het nog eventjes lukt. Als ze dan ook nog een condoom moeten aanfrotselen, is de erectie en het plezier over.  Daar komt nog bij dat ouderen door verminderde weerstand veel sneller vatbaar zijn voor ziektekiemen zodat risico's op zware gevolgen na een minimale besmetting hoog zijn.
Het grootste obstakel voor seksueel gezondheidsadvies bij het bereiken van een oudere bevolking blijft echter onze voortdurende verlegenheid over het onderwerp. Sociale normen zijn echter aan het veranderen, zij het zeer langzaam. Ook naar ouderen moeten er bijgevolg campagnes opgezet worden : enerzijds dat seks echt nog mag, waar ook door ouderen, maar dat het wel veilig moet gebeuren.  Bij 60 plus mag men niet meer denken dat het hen niet kan overkomen. (The Guadian 21/08/2014)

Bronnen

http://www.nvvs.info/consumenten/wetenschap/brochures

http://www.seksualiteit.nl/de_overgang_319.html

http://www.seksualiteit.nl/dementie_320.html   

Andrologic. Vol 9 Nr 6 2013